Teokratik meşrutî monarşiden ulusal, üniter, laik ve çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’ne geçişin en önemli aşamalarından biri, saltanatın kaldırılmasıdır.
Saltanat; 30 Ağustos Zaferi, İzmir’in kurtuluşu, Mudanya Ateşkes Anlaşması, İstanbul’un kurtuluşu ve Ankara’nın başkent oluşunun ardından, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 1 Kasım 1922 tarihli ve 308 sayılı kararıyla kaldırılmıştır.
“TBMM’nin Hukukî Hâkimiyet ve Hükümranlığının Mümessil-i Hakikisi Olduğuna Dair Heyeti Umumiye Kararı” adını taşıyan bu kararda, Türk ulusunun 1921 Anayasası ile egemenliği padişahtan alıp bizzat ulusa vermesi ve tarihe intikal eden Osmanlı İmparatorluğu’nun yerine yeni ve ulusal Türkiye Devleti’ni kurması en açık şekilde ifade edilmiştir:
“Birkaç asırdır saray ve Babıâli’nin cehalet ve sefahati yüzünden devlet azim felaketler içinde müthiş bir surette çalkalandıktan sonra nihayet tarihe intikal etmiş bulunduğu bir anda, Osmanlı İmparatorluğu’nun müessis ve sahibi hakikisi olan Türk milleti, Anadolu’da hem harici düşmanlarına karşı kıyam etmiş [başkaldırmış], hem de o düşmanlarla birleşip millet aleyhine harekete gelmiş olan saray ve Babıâli aleyhine mücadeleye atılarak (…) bugünkü halas [kurtuluş] gününe vasıl olmuştur.
Türk milleti, saray ve Babıâli’nin hıyanetini gördüğü zaman Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nu [1921 Anayasası] isdar ederek, onun birinci maddesiyle hâkimiyeti padişahtan alıp bizzat millete; ikinci maddesiyle icrai [yürütme] ve teşrii [yasama] kuvvetleri onun yed-i kudretine vermiştir. Yedinci maddeyle de harp ilanı, sulh akdi gibi bütün hukuk-ı hükümraniyeyi milletin nefsinde cem eylemiştir.
Binaenaleyh; o zamandan beri eski Osmanlı İmparatorluğu tarihe intikal edip yerine yeni ve millî bir Türkiye Devleti, yine o zamandan beri padişahlık merfu [kaldırılmış] olup yerine Türkiye Büyük Millet Meclisi kaim olmuştur.”
Büyük Önder Atatürk, 1 Kasım 1922 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmada, Türk ulusunun kendi kaderini tayin ederek ulusal egemenliği TBMM’nin temsil ettiği parlamenter sisteme geçiş sürecini şöyle özetlemiştir:
“Millet mukadderatını doğrudan doğruya eline aldı ve millî saltanat ve hâkimiyeti bir şahısta değil, bütün şahısları tarafından seçilmiş vekillerinden oluşan bir Meclis-i Âli’de temsil etti. İşte o Meclis, Meclis-i Âlinizdir; Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir.”
Cumhuriyet’e giden yolun en önemli kilometre taşlarından biri olan saltanatın kaldırılmasının 103. yıl dönümünde, Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk ve Millî Mücadele kahramanlarını saygı ve minnetle anıyor; Atatürk ilke ve devrimleri ile Cumhuriyetimizin kazanımlarını savunma kararlılığımızı yineliyoruz.
İstanbul Barosu
Cumhuriyet Araştırmaları Merkezi
Önceki